اجزای سیستم روانکاری موتور

برای نگهداری خودروهای موتوری اساساً لازم است که این موتورها روانکاری شوند. جریان روغن بین قسمت‌های متحرک خودرو را روانکاری یا روغنکاری می‌نامند. برای آن‌که اصطکاک و خوردگی کم شود و قسمت‌های مختلف گیر نکنند، لازم است که تمامی قسمت‌های متحرک (به غیر از قسمت‌های نایلونی، قسمت‌های دارای بوش‌های لاستیکی یا قسمت‌هایی که از قبل روانکاری می‌شوند)، با روغن روانکاری شوند.

قسمت‌های مختلف موجود در سیستم‌های روانکاری

8 قسمت مختلف مربوط به سیستم‌های روانکاری به شرح زیر است:

1- اویل پمپ

• پمپ دنده‌ای
• پمپ روتوری
• پمپ پیستونی
• پمپ پره‌ای

2- فیلتر روغن

• سیستم‌های بای‌پس
• سیستم جریان کامل

3- صافی روغن

4- خنک‌کننده روغن

5- عقربه سطح روغن

6- گیج فشار روغن

• مدل انبساطی فشار
• مدل زغالی بالانس‌کننده برقی
• مدل ترموستاتی دوفلزی

7- چراغ نمایشگر فشار روغن

مخزن روغن (کارتر) چیست؟

مخزن روغن در پایین‌ترین قسمت از محفظه میل‌لنگ قرار دارد. این قسمت دور تا دور میل‌لنگ قرار گرفته و روغن در درون آن قرار می‌گیرد. در سیستم‌های روانکاری مخزن تر، روغن از مخزن بیرون کشیده شده و پس از عبور از قسمت‌های مختلف و روانکاری آن‌ها مجدداً به درون مخزن می‌ریزد.

کارتر را تشتک روغن هم می‌نامند. این مخزن معمولاً از اجزای پرس‌شده فولادی ساخته شده است. در بعضی از موارد هم از آلومینیوم یا فولاد در تولید این مخزن‌ها استفاده می‌شود. یک شیر تخلیه در پایین‌ترین قسمت نیز قرار دارد که روغن از آن تخلیه می‌شود. در برخی از مدل‌ها نیز در خط روغن یک صافی یا آبکش روغن قرار دارد که می‌توان مقدار روغن را از روی آن اندازه‌گیری نمود. در سیستم‌های روانکاری مخزن خشک، روغن در یک مخزن جدا نگه داشته می‌شود.

اویل پمپ (پمپ روغن)

اویل پمپ به طور معمول در درون کارتر یا محفظه‌ میل‌لنگ در زیر سطح روغن قرار می‌گیرد. وظیفه پمپ روغن، آن است که روغن را تحت فشار به قسمت‌های مختلف موتور برساند تا روانکاری شوند. انواع مختلف اویل پمپ‌ها که از آن‌ها برای روانکاری موتور استفاده می‌شود، به شرح زیر است:

1. پمپ دنده‌ای
2. پمپ روتوری
3. پمپ پیستونی
4. پمپ پره‌ای

1. پمپ دنده‌ای

این پمپ‌ها دارای دو چرخ‌دنده ساده به صورت شبکه‌ای هستند که در درون یک محفظه قرار می‌گیرند. بین دندانه‌ها با بدنه چرخدنده، لقی بسیار اندکی وجود دارد. چرخدنده به یک شفت متصل است که از طریق یک چرخدنده مناسب توسط میل‌ بادامک یا میل‌لنگ به حرکت در آمده و کار می‌کند.

چرخدنده دیگر نیز به صورت آزاد بر روی بلبرینگ خود می‌چرخد. زمانی که پمپ کار می‌کند، روغن از میان دندانه‌ها از سمت ورودی وارد می‌شود. این روغن بین چرخدنده‌ها و بدنه پمپ چرخیده و در سمت خروجی از آن خارج می‌شود. فشار و مقدار روغن تأمین‌شده توسط این پمپ‌ها نیز بستگی به سرعت چرخدنده آن‌ها دارد.

با توجه به ساختار ساده این پمپ‌ها، معمولاً در موتورهای خودرو از این مدل پمپ‌ها استفاده می‌شود. در بسیاری از این مدل پمپ‌ها یک شیر تخلیه هم تعبیه شده است تا فشار اضافی که به واسطه سرعت‌های بالای موتور یا مسدودشدن خطوط داخلی به وجود می‌آید را تخلیه کند.

2. پمپ روتوری

در این پمپ‌ها به جای چرخدنده، از یک روتور داخلی و یک روتور خارجی در بدنه استفاده شده است. این روتورها در واقع به شکل دو مش چرخ‌دنده‌ای هستند. تعداد دندانه‌های چرخدنده بیرونی یک عدد بیشتر از چرخدنده داخلی است. انتقال و جابجایی روغن در این مدل پمپ‌ها هم درست همانند همان پمپ‌های چرخدنده‌ای انجام می‌شود.

3. پمپ پیستونی

در این پمپ‌ها یک پیستون وجود دارد که به صورت رفت و برگشتی حرکت می‌کند. وقتی که پیستون به سمت بالا حرکت می‌کند، روغن را از ورودی می‌مکد و وقتی که به سمت پایین می‌رود، آن را از خروجی به بیرون با فشار خارج می‌سازد. این پمپ‌ها روغن را با فشار پایین به درون مخزن سیستم‌ها پاششی می‌ریزند.

4. پمپ پره‌ای

این پمپ‌ها دارای یک بدنه‌ استوانه‌ای به همراه خروجی و ورودی و درام هستند. درام به صورت خارج از مرکز در بدنه نصب می‌شود و دارای دو پره و فنر است. وقتی که درام می‌چرخد، پره‌ها روغن را از ورودی به سمت خروجی هدایت می‌کنند.

با توجه به این‌که درام به صورت خارج از مرکز نصب می‌شود، حجم روغن بین درام و بدنه همواره کاهش می‌یابد و در نتیجه، فشار روغن در خروجی زیاد می‌شود.

فیلتر روغن

در بیشتر خودروهای موتوری از فیلتر روغن در سیستم روانکاری استفاده می‌شود. این فیلترها ذرات گرد و غبار و آلودگی‌ها را از روغن خارج می‌سازند.

سیستم‌های فیلتر روغن دو نوع دارند:

1. سیستم بای‌پس

2. سیستم جریان کامل

1. سیستم بای‌پس

در سیستم‌های بای‌پس، کل روغن موجود در یک زمان واحد از صافی رد نمی‌شود، بلکه بخشی از روغن بدون عبور از فیلتر به بلبرینگ‌ها وارد می‌شود. روغن باقیمانده از فیلتر رد شده و سپس به بلبرینگ‌ها می‌رسد. در صورتی که موتور به مدت زیاد کار می‌کند، کل روغن فیلتر می‌شود.

2. سیستم جریان کامل

در سیستم جریان کامل، ابتدا کل روغن از فیلتر عبور کرده و سپس به سمت بلبرینگ‌ها می‌رود. اگر فیلتر به هر دلیلی متوقف شود، سیستم به طور کامل از کار افتاده و بلبرینگ‌ها خشک شده و از بین می‌روند.

انواع مختلفی از فیلترهای روغن در موتور خودرو به کار می‌روند که عبارتند از:

1. فیلتر روغن مدل کارتریجی
2. فیلتر روغن مدل لبه‌ای
3. فیلتر روغن مدل سانتریفیوژی

1. فیلتر روغن مدل کارتریجی

در این مدل، عنصر فیلترکننده در درون یک بدنه فلزی قرار گرفته است. این بدنه دارای یک ورودی و یک خروجی است. روغن به وسیله پمپ روغن و پس از عبور از عنصر فیلتر به بدنه وارد می‌شود. در فیلتر تمامی ناخالصی‌های روغن از آن خارج می‌شود.

سپس، روغنی که صاف شده است از بدنه خارج شده و به سمت مخزن روغن می‌رود. در صورتی که فیلتر مسدود شود، می‌توان آن را تمیز کرد. در صورتی که امکان تمیزکردن فیلتر وجود نداشته باشد، باید آن را تعویض نمود.

2. فیلتر روغن مدل لبه‌ای

در این مدل، تعدادی دیسک در بدنه قرار گرفته است که روغن از آن‌ها عبور می‌کند. دیسک جایگزین نیز بر روی اسپیندل مرکزی و دیسک قرار می‌گیرد و بین آن‌ها با یک میله مربعی‌شکل محکم می‌شود. لقی بین این دو دیسک نیز صرفاً چیزی در حدود چند هزارم سانتی‌متر است.

وقتی که روغن از میان این فاصله لقی کوچک عبور می‌کند، ناخالصی‌ها بر روی محیط این دیسک‌ها باقی می‌مانند. در این حالت، اسپیندل مرکز هم مرتباً کار می‌کند و ناخالصی‌های جمع‌شده بر روی دیسک‌ها را بیرون می‌ریزد.

3. فیلتر روغن مدل سانتریفیوژی

در شکل زیر یک فیلتر روغن مدل سانتریفیوژی نشان داده شده است. این فیلترها دارای یک بدنه ثابت، یک بدنه روتوری، اسپیندل مرکزی و لوله‌های جت هستند. روغن ناخالص وارد اسپیندل توخالی مرکزی شده و کل محیط اطراف آن را می‌گیرد و سپس، روغن به داخل بدنه روتور وارد می‌شود.

سپس، روغن از بدنه روتوری به لوله‌ها وارد می‌شود. در انتهای این لوله‌ها جت‌هایی وجود دارند. روغن با فشار از این جت‌ها عبور کرده و در اثر نیروی واکنش، به سمت بدنه روتور می‌رود و در آن‌جا شروع به چرخش می‌کند.

روغن از جت‌ها خارج شده و با فشار زیاد بر روی بدنه ثابت می‌ریزد. در این قسمت، ناخالصی‌ها باقی می‌مانند و روغن صاف‌شده به پایین می‌ریزد که از این روغن تمیز استفاده می‌شود. دیواره‌های فیلتر را به صورت دوره‌ای تمیز می‌کنند.

صافی روغن

صافی یا آبکش روغن یک صفحه‌ با شبکه سیمی است. این صافی را به ورودی پمپ روغن وصل می‌کنند تا روغنی که به پمپ وارد می‌شود، صاف و عاری از ناخالصی‌ها باشد. این فیلترها گرد و غبار و آلودگی‌های مختلف را از روغن جدا می‌سازند. معمولاً از یک صافی شناور استفاده می‌شود که به صورت لولایی به ورودی پمپ روغن وصل شده است.

این فیلترها را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که در سطح روغن شناور باقی بماند. ناخالصی‌ها نیز در پایین کارتر باقی می‌مانند. با این کار فقط مقدار اندکی ناخالصی به صفحه صافی وارد می‌شود و بنابراین، احتمال گرفتگی در آن کم است. یک مسیر بای‌پس هم در صافی وجود دارد که وقتی که صفحه به طور کامل مسدود می‌شود، روغن می‌تواند از آن عبور کند.

خنک‌کننده روغن

هدف از خنک‌کننده روغن آن است که روغن را در موتورهای سنگین خنک کند. دمای روغن در این موتورها به شدت زیاد می‌شود. با توجه به این‌که وقتی که روغن داغ می‌شود، ویسکوزیته آن هم کم می‌شود و فیلم روغن هم در دماهای بالا پاره می‌شود، روغنی که در سیستم روانکاری از آن استفاده می‌شود، همواره باید خنک نگه داشته شود.

خنک‌کننده روغن به مانند یک مبدل حرارتی عمل می‌کند. روغن را می‌توان با استفاده از آب رادیاتور یا جریان هوا خنک کرد. استفاده از آب برای خنک‌کاری روغن در سیستم‌های روانکاری معمول‌تر است، زیرا از این سیستم‌ها می‌توان بعداً به عنوان خنک‌کننده‌های برگشت‌پذیر نیز استفاده نمود.

در زمان روشن‌کردن موتور که در آن، آب گرم‌تر از روغن است، روغن گرم می‌شود تا چرخش کامل در سیستم به وجود آید. در دماهای بالاتر یعنی زمانی که دمای روغن از دمای آب بیشتر می‌شود، آب است که روغن را خنک می‌کند.

خنک‌کننده روغن مدل آبی که در شکل هم نشان داده شده است، خیلی ساده از تعدادی لوله ساخته شده است که روغن در درون آن‌ها می‌چرخد. آب در بیرون از این لوله‌ها در بدنه خنک‌کننده می‌چرخد. آبی که می‌چرخد، حرارت را از روغن گرفته و به بیرون هدایت می‌کند.

عقربه نمایشگر سطح روغن

مقدار روغن موجود در کارتر را با استفاده از یک گیج روغن اندازه‌گیری می‌کنند. گیج روغن به صورت یک میله‌ دراز است که یک دسته دارد که آن را نگه می‌دارد. سه مدل درجه روی گیج روغن وجود دارد: پر، نصفه و خالی. برای اندازه‌گیری مقدار روغن، گیج را به درون کارتر وارد کرده و سپس، بیرون می‌کشند.

روغن موجود در کارتر به این میله می‌چسبد و با استفاده از آن می‌توان از مقدار روغن موجود در کارتر آگاه شد. مقدار روغن باید از یک حد بحرانی کمتر باشد. در صورتی که قرار است تا از خودرو برای یک سفر طولانی استفاده شود، باید سطح روغن آن حتماً چک شود.

گیج فشار روغن

در تمامی خودروهایی که مجهز به سیستم روانکاری هستند، یک گیج فشار روغن در قسمت پنل ابزار خودرو نصب می‌شود تا به راننده نشان دهد که فشار روغن خودرو چقدر است. گیج‌های فشار روغن نیز مدل‌های مختلفی دارند که عبارتند از:

1. مدل انبساطی فشار
2. مدل الکتریکی
3. مدل زغال بالانس‌کننده
4. مدل ترموستات دوفلزی

1.    گیج فشار روغن مدل انبساط فشاری

در شکل زیر، یک گیج فشار روغن از نوع انبساطی نشان داده شده است. این گیج دارای لوله بوردون توخالی (منحنی‌شکل) است که یک سمت آن سفت و محکم شده و سمت دیگر آن آزاد است.

فشار روغن از سوی یک خط روغن از درون موتور به این لوله منحنی‌شکل وارد می‌شود و باعث می‌شود تا این لوله باز شده و به صورت مستقیم در آید. این حرکت از طریق یک اتصال و چرخدنده‌های انتهای لوله به یک سوزن منتقل می‌شود. این سوزن در سطح عقربه نمایشگر چرخیده و فشار روغن را نشان می‌دهد.

2.    گیج فشار روغن مدل زغال بالانس‌کننده

این گیج‌ها از دو قسمت مجزا تشکیل می‌شوند: قسمت موتور و قسمت نمایشگر. قسمت موتور در واقع به صورت یک کنتاکت است که بر اساس مقاومت موجود ناشی از فشارهای مختلف روغن بر روی یک دیافراگم حرکت می‌کند.

وقتی که فشار افزایش می‌یابد، دیافراگم به سمت داخل حرکت می‌کند و بر این اساس، کنتاکت در راستای مقاومت حرکت می‌نماید. بدین ترتیب، مقاومت بیشتری در مدار، بین قسمت موتور و قسمت نمایشگر به وجود می‌آید. بدین ترتیب، مقدار مقاومت موجود در مدار کم می‌شود.

واحد نمایشگر نیز از دو زغال ساخته شده است که حرکت عقربه بر روی نمایشگر را بالانس کرده و متعادل می‌نماید. این کار شبیه به گیج سوخت برقی انجام می‌شود.

3.    گیج فشار روغن مدل ترموستات دوفلزی

نمایشگر فشار روغن مدل ترموستات فلزی شبیه به همان گیج سوخت ترموستات دوفلزی است. این گیج‌ها نیز از یک قسمت موتور و یک قسمت مدرج تشکیل شده‌اند. فشار روغن موجود بر روی یک دیافراگم، تیغه‌ی ترموستات در قسمت موتور را کج می‌کند. این تغییر باعث می‌شود تا اعوجاجی مشابه در تیغه ترموستات در قسمت مدرج به وجود آمده و فشار روغن بر روی سنجه نشان داده شود.

چراغ نمایشگر فشار روغن

در بسیاری از خودروهای موتوری، فشار روغن با یک چراغ روغن نمایش داده می‌شود. زمانی که سوئیچ ماشین باز می‌شود، چراغ روغن روشن می‌شود و نشان می‌دهد که فشار روغن کم است. در ورودی‌های مختلف موتور باید یک دیافراگم چهارمرحله‌ای برای کاربر مدار وجود داشته باشد که این چراغ هشدار را روشن کند.

در شکل زیر، چراغ هشدار فشار روغن با یک سوئیچ که با دیافراگم چهارمرحله‌ای کار می‌کند، نشان داده شده است. وقتی که روغن بر روی دیافراگم فشار وارد می‌کند، برآمدگی متصل به آن میله تماسی در بالاترین قسمت آن را فشار می‌دهد. بدین ترتیب، تماس بین این دو برآمدگی از بین می‌رود، دیافراگم حرکت کرده و تغییر شکل بیشتری را در میله دوم ایجاد می‌کند. این کار تا مرحله چهارم نیز ادامه پیدا می‌کند.

هر یک از این چهار مرحله به یک مدار وارد می‌شوند که چراغ هشدار را فعال می‌کند. این کار توسط یک سوئیچ انتخابگر انجام می‌شود که با سرعت‌سنج کار می‌کند. بدین ترتیب، چراغ هشدار صرفاً زمانی روشن می‌شود که فشار روغن کمتر از حدی مشخص باشد. این حد مربوط به کمترین سرعت موتور است.

در نظر داشته باشید شما میتوانید برای خرید لوازم یدکی کیا و لوازم یدکی هیوندا به صفحه تماس با ما مراجعه کنید و با کارشناسان ما در ارتباطات باشید.